میرقاسم بنی‌هاشمی

در بخش اول این یادداشت به فرصت های اقلیمی استان پرداخته شد و در این بخش به فرصت های ژئوپلیتیکی و ظرفیت های زیرساختی استان مانند زیرساخت های ترانزیتی، صنعتی، علمی و آموزشی و فرهنگی و توریستی اشاره می شود.

فرصت های ژئوپلیتیکی و ساختار ارتباطی – ترانزیتی

استان آذربایجان‌شرقی از ناحیه شمال، با کشورهای جمهوری های آذربایجان، ارمنستان و منطقه خودمختار نخجوان به طول ۲۳۵ کیلومتر دارای خط همجواری است که مرز مشترک این استان با کشورهای فوق را رود ارس تشکیل می‌دهد. در حال حاضر ارتباط استان با کشورهای هم‌جوار در طول این مرز تنها از سه نقطه جلفا، خدا آفرین و کردشت انجام می‌گیرد که در این میان جلفا از اهمیت خاصی برخوردار می‌باشد. شهر مرزی جلفا از طریق خط‌آهن نخجوان، ایروان و تفلیس به جمهوری اوکراین و بنادر دریای سیاه وصل می‌شود. این خط‌آهن پس از گذر از ایروان به شهر باکو نیز وصل می‌شود، که به دلیل مناقشه قره‌باغ فعلاً در مسیر نخجوان ـ ایروان هیچ‌گونه ترانزیتی از طریق این خط‌آهن انجام نمی‌گیرد؛ با وجود این محدودیت، نزدیکی استان به دریای سیاه باعث شده این استان از نظر موقعیت ارتباطی، اهمیّت و جایگاه خاصی در منطقه داشته باشد. موقعیت جغرافیایی و ژئوپلیتیکی فرصت‎هایی را فراهم کرده تا این استان از طریق ارتباطات جاده‌ای و ریلی در مسیر بزرگراه یک آسیایی (AS1) و کریدر تراسیکا قرار گرفته و موقعیت ممتازی داشته باشد. بزرگراه یک آسیا مسیری است که از بزرگراه کمربندی توشین در مرکز توکیو پایتخت ژاپن شروع شده و پس از گذشتن از شرق و جنوب شرق آسیا و سپس کشورهای شبه قاره هند ، افغانستان، شمال شرق و شمال غرب ایران، در استانبول و مرز بین ترکیه و بلغارستان خاتمه پیدا می‌کند. طول این بزرگراه ۲۰۵۵۷ کیلومتر است و بزرگترین بزرگراه آسیا شمرده می‌شود.

همچنین شمال غرب ایران با مرکزیت اقتصادی و ژئوپلیتیکی آذربایجان شرقی و تبریز در مسیر کریدور شرق به غرب یا همان جاده ابریشم باستانی قرار دارد. این کریدور می‎تواند میلیون ها نفر مسافر و یا میلیون ها تن بار را از کشورهای پرجمعیت چین و هند و شرق آسیا به غرب آسیا، قفقاز، کشورهای حاشیه دریای سیاه و مدیترانه و  شمال آفریقا جابجا نماید. آذربایجان شرقی با داشتن ارتباطات ریلی، آزاد راهی و هوایی با مرکز کشور و نیز کشورهای همسایه می‎تواند نقش موثری در تکمیل و کارکرد این کریدور داشته باشد. طبعاً این موقعیت و نقش آفرینی علاوه بر مزیت های راهبردی برای توسعه استان، مزیت های بزرگی را نیز می‎تواند برای بهره گیری از پتانسیل های ارتباطاتی و ترانزیت کالا و فعال شدن حمل و نقل مسافر در سطح ملی و بین‎المللی  داشته  باشد.

از دیگر فرصت‎های بزرگ استان امکان بهره گیری از خطوط ترانزیت بین المللی، دسترسی به کریدور تراسیکا می باشد. برنامه تراسیکا برنامه حمل و نقل و ارتباطات بین المللی کشورهای تازه استقلال یافته در آسیای مرکزی و قفقاز در سال ۱۹۹۳ می باشد که با حمایت و تحریک کشورهای مهم اروپا در بروکسل طرح ریزی شده است. هدف این برنامه حمل و نقل ارتباط شرق و غرب این کشورها از طریق دریای خزر، دریای سیاه از یک سو به اروپا و از سوی دیگر به شرق آسیا و کاهش وابستگی این کشورها از روسیه می باشد. با توجه به ارتباطات ریلی و زمینی آذربایجان شرقی با دو کشور ارمنستان و جمهوری آذربایجان و نیز نزدیکی به دریای سیاه و ترکیه این استان می‎تواند نقش موثری در بهره گیری از ظرفیت‌های این کریدور برای فعال سازی مزیت های ترانزیتی کشورمان داشته باشد. امروزه استفاده مطلوب از این ظرفیت‌ها می‎تواند درآمدهای خوب ارزی برای کشور داشته و نقش موثری در کمک به کاهش از وابستگی به اقتصاد نفتی ایفا نماید. عدم حساسیت و اهمیت این خطوط ارتباطاتی برای چند دولت در ایران در دو دهه گذشته باعث شده تا کشورهای اوراسیا با سرمایه گذاری های کلان، مسیر ارتباطی ریلی خود را از سواحل دریای سیاه به سمت گرجستان و جمهوری  آذربایجان سوق داده و ایران را دور بزنند. با این حال با توجه به زیرساخت‎های موجود و موقعیت مرزی استان، در صورت اراده ملی امکان اتصال خطوط ارتباط داخلی و بین‎المللی استان به این مسیرهای ترانزیتی و بهره گیری از مزیت های آنها برای انتقال کالا و محصولات کشور و نیز ترانزیت محصولات این کشورها در خطوط ریلی و  جاده ای ایران وجود دارد.

همچنین زیرساخت‎های ریلی استان در سطح داخلی نیز نقش مکمل و تعیین کننده‌ای در دسترسی نقاط ترانزیتی و حیاتی کشور دارد. راه آهن منطقه آذربایجان با ۴۶۸ کیلومتر نقش مهمی در ترانزیت کالا و مسافر در شمال غرب کشور داشته است. فقط در سال ۱۳۹۵ از طریق راه ریلی نزدیک به یک میلیون تن کالا و دو میلیون نفر مسافر جابجا شده است. راه آﻫﻦ ﺷﻬﺮ ﺟﻠﻔﺎ ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﺳﻪ ﻧﻘﻄﻪ ﻣﺮزی ﺳﺮﺧﺲ واﻗﻊ در ﻣﺮز ﺷـﻤﺎل ﺷـﺮﻗﯽ اﯾـﺮان ﺑـﺎ ﺟﻤﻬـﻮری ﺗﺮﮐﻤﻨﺴﺘﺎن، ایستگاه ریلی رازی واﻗﻊ در ﻣﺮز ﺷﻤﺎل ﻏﺮﺑﯽ اﯾﺮان ﺑﺎ ﮐﺸﻮر ﺗﺮﮐﯿﻪ و راه آهن ﻣﯿﺮ ﺟﺎوه واﻗﻊ در ﻣﺮز ﺟﻨﻮب ﺷﺮﻗﯽ اﯾﺮان ﺑﺎ ﮐﺸﻮر ﭘﺎﮐﺴﺘﺎن ﯾﮑﯽ از ﭼﻬﺎر ﮔﻠﻮﮔﺎه ﻣﻬﻢ ارﺗﺒﺎﻃﯽ اﯾﺮان ﺑﺎ ﮐﺸﻮرﻫﺎی ﻫﻤﺴﺎﯾﻪ اﺳﺖ. اﯾﺴﺘﮕﺎه ریلی ﺟﻠﻔﺎ را می‎توان ﻣﻬﻢﺗﺮﯾﻦ اﯾﺴﺘﮕﺎه ﻣﺮزی ﮐﺸﻮر ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ ﺧﻂ آﻫﻦ ﻣﺤﺴﻮب ﻧﻤﻮد. زیرا در ﻣﺴﯿﺮ ﻣﻬﻢﺗﺮﯾﻦ ﮐﺮﯾﺪورﻫﺎی ﺗﺮاﻧﺰﯾﺘﯽ ﺧطوط آﻫﻦ زیر ﻗﺮار دارد؛

 1 ـ ﮐﺮﯾﺪور ﺟﻠﻔﺎ ـ ﺳﺮﺧﺲ- جلفا. ﻃﻮل اﯾﻦ ﮐﺮﯾﺪور ۱۹۳۷ ﮐﯿﻠﻮﻣﺘﺮ اﺳﺖ و ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﺳﻨﺎد راه آﻫﻦ ﺟﻤﻬﻮری اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان، ﻇﺮﻓﯿﺖ ۲ ﻣﯿﻠﯿﻮن ﺗﻦ ﺑﺎر در ﺳﺎل دارد.

۲ ـ ﮐﺮﯾﺪور ﺗﺮاﻧﺰﯾﺘﯽ ﺑﻨﺪرﻋﺒﺎس ـ ﺟﻠﻔﺎ ـ ﺑﻨﺪرﻋﺒﺎس ﮐﻪ ۱۹۳۷ ﮐﯿﻠﻮﻣﺘﺮ ﻃﻮل دارد و ﻇﺮﻓﯿﺖ آن ﻣﻌﺎدل ۲ ﻣﯿﻠﯿﻮن ﺗﻦ ﺑﺎر در ﺳﺎل اﺳﺖ.

۳ ـ ﮐﺮﯾﺪور ﺑﻨﺪر اﻣﺎم ـ ﺟﻠﻔﺎ ـ ﺑﻨﺪر اﻣﺎم، اﯾﻦ ﻣﺴﯿﺮ ۱۸۱۱ ﮐﯿﻠﻮﻣﺘﺮ ﻃـﻮل دارد و ﻇﺮﻓﯿـﺖ آن ۲ ﻣﯿﻠﯿﻮن ﺗﻦ ﺑﺎر در ﺳﺎل اﺳﺖ. ۴ ـ ﮐﺮﯾﺪور ﺟﻠﻔﺎ ـ ﺑﻨﺎدر ﺷﻤﺎﻟﯽ اﻣﯿﺮآﺑﺎد و ﺗـﺮﮐﻤﻦ ـ ﺟﻠﻔـﺎ، ﮐﺮﯾـﺪور ﻣـﻮرد ﻧﻈﺮ ۱۲۷۶ و ۱۳۴۵ ﮐﯿﻠﻮﻣﺘﺮ ﻃﻮل و ﯾﮏﻣﯿﻠﯿﻮن ﺗﻦ ﻇﺮﻓﯿﺖ ﺳﺎﻻﻧﻪ ﺑﺎر دارد.

ظرفیت‌ها و فرصت های اقتصاد گردشگری

بر حسب برآورد پروژه آمایش سرزمین استان در سال ۱۳۹۷و نتایج توان سنجی اکولوژیکی، به لحاظ اماکن تاریخی و جاذبه‌های طبیعی بیش از ۵۰ درصد مناطق شهری و روستایی استان ظرفیت سرمایه گذاری در صنعت و اقتصاد توریسم را دارا می باشد. در این حوزه شهرستان های خدا آفرین، کلیبر، مرند و جلفا، مراغه و مناطق قره داغ (ارسباران) موقعیت و جاذبه های طبیعی بهتری در سطح استان دارند. به لحاظ جاذبه های تاریخی و شهری نیز تبریز و مراغه ظرفیت‌ها و فرصت‎های متنوعی برای جذب گردشگران داخلی و خارجی دارند. از منظر طبیعت گردی نیز کوه های میشو، دامنه های سهند، مناطق جنگلی و سرسبز قره‎داغ و سواحل ارس در بهار تا زمستان از ظرفیت‌های بی‌نظیری برای سرمایه گذاری و ایجاد جاذبه های گردشگری برخوردار می باشد. نقشه زیر عدم تعادل میان جاذبه ها و ضعف زیرساخت‎های اقتصاد و صنعت گردشگری استان را به خوبی بیان می کند.

زیرساخت‎های بهداشتی- درمانی

بر اساس داده های آماری سازمان آمار کشور با تحلیل صورت گرفته در ۱۴ شاخص بهداشتی- درمانی در آذربایجان شرقی در روش تاکسونومی عددی، و محاسبه نسبت درجه توسعه شهرستان ها به جمعیت شان، شهرستان های استان از منظر  توسعه یافتگی نظام بهداشتی- درمانی به پنج درجه تقسیم‌بندی شدند. در این مقایسه کلان شهر تبریز به عنوان مرکز سیاسی و اداری استان، به علت بالا بودن اعتبارات اختصاصی و تملک امکانات بهداشتی-درمانی زیاد به عنوان تنها شهرستان توسعه یافته درجه یک شناخته شده و شهرستان چاراویماق که اخیراً به لیست شهرستان های استان افزوده شده محروم ترین شهرستان مشخص گردید. لذا شهرستان‌هایی مانند آذرشهر، عجب شیر و جلفا نیز از لحاظ امکانات بهداشتی-درمانی جزء شهرستان های توسعه نیافته استان تلقی می‌شوند. از این منظر برای سرمایه گذاری در زیرساخت‎های درمانی فرصت‎های بزرگی در استان به ویژه مناطق و شهرستان های محروم وجود دارد. البته چنان که اشاره شد با وجود نارسایی های جدی در شهرستان های استان، زیرساخت‎های درمانی در تبریز و برخی شهرستان مانند ها مراغه از توانمندی ها و مزیت هایی برخوردار است که از یک سو توان جذب توریسم درمانی از منطقه شمال غرب و غرب کشور را دارد و از سوی دیگر فرصت‎های قابل توجهی برای توسعه اقتصاد توریسم درمانی از منطقه قفقاز جنوبی به ویژه از جمهوری آذربایجان فراهم می‎باشد. تعداد مراکز ارائه دهنده خدمات درمانی که در جدول زیر آمده بیانگر ظرفیت‌های استان در این زمینه است.

قلمرو	مراکز بهداشتی درمانی			پایگاه بهداشت			تسهیلات زایمانی	خانه‌های بهداشت فعال
	جمع	شهری	روستایی	جمع	شهری	روستایی
کشور	۵۵۱۷	۲۸۲۰	۲۶۹۷	۴۱۹۸	۴۰۲۱	۱۷۷	۲۹۹	۱۷۸۵۴
آذربایجان شرقی	۲۸۰	۱۴۵	۱۳۵	۲۰۷	۱۸۴	۲۳	۱۴	۱۰۷۲

زیرساخت‎های اقتصادی- صنعتی و منابع طبیعی

استان آذربایجان شرقی به لحاظ زیرساخت‎های صنعتی، نیروی انسانی ماهر، و بخش خصوصی قوی جزء چند استان برتر کشور می باشد. در استان ۲۸ شهرک صنعتی و ۱۷ ناحیه صنعتی وجود دارد که در این شهرک ها و نواحی متفرقه نزدیک به ۹۰۰ واحد صنعتی با بیش از ۱۰ نفر و بیشتر شاغل گزارش شده است. استان به ویژه مرکز آن موقعیت تاریخی ویژه ای در حوزه توانمندی‌های صنعتی در میان استان‎های کشور دارد که این امر موجب اشتغال نزدیک به یکصد هزار نفر در صنایع کوچک و بزرگ در استان شده است. استقرار صنایع مادر و استراتژیک از مزیت های دیگر منطقه می باشد. به طوری که نزدیک به ۵۰ هزار نفر از شاغلین صنعتی در کارخانه ها و  شرکت‏های بالای ۱۰۰ نفر فعالیت دارند. وجود شرکت‎های بزرگ تراکتورسازی، ماشین سازی، شرکت ایدم، شرکت چرخشگر، بلبرینگ سازی، لیفت تراک سازی، کمپرسور و دهها شرکت معتبر قطعه سازی برای صنعت خودرو و حتی صنایع نظامی به مثابه زنجیره‎ای از تخصص های و حوزه مختلف که مکمل همدیگر می‎باشد و نیز فعالیت شرکت‎های صنعتی بزرگ در حوزه چرم، پوشاک و کفش و نیز فعالیت صنایع بزرگ غذایی مانند شیرین عسل، آیدین، آناتا و … بیانگر قدرت اقتصاد صنعتی در بخش خصوصی و دولتی قوی در استان می باشد. وجود نیروی انسانی و مدیریتی ماهر و نیز تکیه استان به توانمندی‌های بخش خصوصی و نیز سرمایه گذاری خارجی در استان در چند سال اخیر مزیت های برجسته ای به استان داده است. در طول چند سال گذشته استان به لحاظ صادرات غیر نفتی جزء استان برتر بوده و برخی سال ها رتبه اول را داشته است. بر حسب آخرین گزارشات آماری، میزان صادرات صنعتی و غیر نفتی استان نزدیک به ۲.۵ میلیارد دلار بوده است که طبق اظهار نظر برخی مدیران ارشد بخش دولتی و بخش خصوصی، در صورت رفع موانع برای بهبود فضای کسب از جمله موانع بوروکراتیک توسعه صنعت در استان، میزان صادرات صنعتی استان در یک بازه زمانی تا ۵ میلیارد دلار قابل افزایش می‎باشد. طبعاً با رفع این موانع هم زمینه سرمایه‌گذاری و اشتغال دهها هزار نفر جوان جویای کار فراهم می‎شود و هم بخش مهمی از نیازمندی‎های ارزی کشور برطرف می‎گردد.

ظرفیت‌های منابع طبیعی

استان آذربایجان شرقی دارای معادن غنی، متنوع، با ارزش  و فعال است که استان را در سطح کشوری در رتبه های اول ذخایر معادن قرار می دهد. معادن مس در ورزقان، هریس، اهر، معادن طلا در ورزقان و اهر، جلفا، معادن بزرگ سنگ و زینتی در ملکان، عجب شیر و آذرشهر، و معادن سنگ گچ در چاراویماق، معادن نفلین سیلیت در سراب، معادن عظیم سلیس و گرانیت در عجب شیر، معادن عظیم کائولون در مرند مهمترین معادن استان می‎باشد. استان دارای ۵۲ نوع ذخایر معدنی است که ۳۲ نوع از این معادن در حال بهره برداری می باشد. معادن مس، طلا منابع اشتغال و در آمد بزرگی برای کشور محسوب می شود. ظرفیت‌ها و توانمندی‌های بخش صنعت معدن استان را در نکات زیر می‎توان خلاصه نمود؛

• پراکندگی نسبتاً متوازن و متعادل ذخایر معدنی و نیز شرکت های فعال معدنی در سطح استان
• به لحاظ آماری ۶۶۵ معدن  در استان وجود دارد که از میان آنها ۴۱۳ فعال و ۲۵۲ معدن غیر فعال می باشد. با توجه به پراکندگی نسبی خوب ذخایر معدنی در استان، شغل آفرینی این بخش در سطح اقتصاد تا حدودی متعادل و متوازن می باشد.
• برخورداری از صنایع سنگین و شهرک‎ها و شرکت‎های بزرگ صنعتی برای بهره گیری از محصولات معدنی در سطح استان
• برخورداری استان زیر ساخت‎های حیاتی و شبکه انرژی. در سال ۹۵ استان با ۱۰ نیروگاه که سه نیروگاه با انرژی تجدیدپذیر و سه نیروگاه به صورت اختصاصی نزدیک به ۱۵۰۰ مگاوات تولید برق داشته اند. که میزان تولید ناخالص تولید نیروگاه ها نزدیک به ۷۱۳۷ میلیون کیلوات بوده است. میزان رشد تولید برق در سال ۱۳۸۰ از ۳ میلیون مگاوات به ۷ میلیون در سال ۱۳۹۵ رسیده است. هر چند میزان مصرف داخلی در دو دهه گذشته بیشتر از رشد تولید انرژی در استان بوده است، و استان در صادرات انرژی برق توان چندانی از خود نشان نداده است و حتی در از برخی استان‎ها و یا کشورهای منطقه برق وارد کرده است، ولی ظرفیت‌های خوب صنعتی و نیز موقعیت ژئوپلیتیکی مناسب برای جذب سرمایه گذاری در بخش انرژی استان می‎تواند برق آذربایجان را به هاب صادرات انرژی به کشورهای منطقه تبدیل نماید.

توانمندی علمی- آموزشی و پژوهشی

 آذربایجان شرقی با دارا بودن دانشگاههای متعدد شامل دانشگاه تبریز، دانشگاه علوم پزشکی تبریز، دانشگاه صنعتی سهند، دانشگاه تربیت معلم آذربایجان، دانشگاه پیام نور، دانشگاه هنر اسلامی، ۳۹ مرکز دانشگاه جامع علمی کاربردی،۳۴  واحد دانشگاه آزاد و ۱۲ دانشگاه غیرانتفاعی،  و ۱۵ مرکز رشد و پارک علم و فناوری یکی از قطب های مهم آموزشی، علمی و تحقیقاتی کشور محسوب می شود. علاوه بر اشتغال به تحصیل یا خدمت  نزدیک به ۳۰۰ هزار نفر دانشجو، استاد و پرسنل در بخش آموزش و پژوهش استان، توانمندی‌های علمی استان می‎تواند در خدمت توسعه و رشد زیرساخت‎های صنعتی، کشاورزی و دیگر بخش‎های اقتصاد استانی قرار گیرد. نظر به وجود ظرفیت‎های مناسب در دیگر بخش‎های یاد شده در این گزارش و نیز توانمندی‌های علمی، شکل گیری زمینه های ارتباط و پیوند ارگانیک بین نظام علمی و آموزشی- پژوهشی با دیگر زیرساخت‎ها می‎تواند زمینه های تحول بزرگی را در فعال سازی ظرفیت ها و بهره گیری از فرصت‌های یاد شده به دنبال داشته باشد. برخی نمودها و نتایج این همکاری و پیوند را می‎توان در موفقیت های بخش خصوصی استان به وضوح مشاهده نمود.

توانمندی‌های رسانه ای، مدنی و اجتماعی استان

در سال ۱۳۹۵، ۳۱۰ عنوان نشریه در استان عرضه شده که نسبت به سال قبل از افزایش قابل ملاحظه ۷.۱ برابری حکایت دارد همچنین در طی سا لهای ۱۳۹۰ تا ۱۳۹۵ تعداد عناوین نشریات منتشر شده استان بصورت متوسط سالانه ۱.۲ درصد افزایش داشته و سهم استان در کشور ۴.۲ درصد به ۱/۵ درصد ارتقاء یافته است. وجود نزدیک به ۱۰۰ پایگاه خبری- تحلیلی، ۷۴ هفته نامه، ۵۳ فصل نامه و دو فصل نامه علمی- تخصصی در سال ۱۳۹۷ بیانگر جامعه ای پویا در استان می‎باشد. طبعاً مهمترین عامل این رشد وجود نیروی فکری، و نویسندگان و مولفان پرانگیزه در استان می‎باشد. روند رو به رشد تعداد مولفان استان در یک دهه اخیر در جدول زیر نشانگر ظرفیت‏های انسانی و مدنی استان و سهم مناسب در رتبه بندی تعداد مولفان کشور می‌باشد. همچنین فعالیت ۶۳۱ سازمان غیر حکومتی یا سمن‎ها در حوزه های مختلف اجتماعی، فرهنگی، امور زیست محیطی، عمرانی و دیگر حوزه ها و نیز فعالیت بیش از ۲۰۰ نهاد و موسسه خیریه ثبت شده در سطح استان بیانگر غنای سرمایه اجتماعی در استان می‎باشد.

جمع‌بندی ظرفیت‎ها و فرصت‌های استان

• ظرفیت احداث مزارع خورشیدی و بادی به مثابه بهره گیری از انرژی های نو برای شهرک ها و شرکت های صنعتی
• قابلیت استقرار فعالیت های غیرکشاورزی مانند صنعتی و خدمات در عرصه های فاقد توان سرزمینی
• توان بسیار بالا در ایجاد و توسعه مناطق گردشگری و تفرج طبیعی با توزیع نسبتا یکسان در سطح استان
• ظرفیت‌های تقویت و توسعه سازمان فضایی استان از طریق نقش دهی و تامین امکانات و خدمات در شهرستان های محروم استان
• ظرفیت‌های ایجاد نقش شهر ۲ در سطح استان برای شهرهای مراغه و شهر جدید سهند
• نزدیکی به شهرها و موقعیت مرزی ارتباطی و امکان ارتباطات گسترده اقتصادی و تجاری با چند کشور همجوار و خارج از کشور
• توسعه بازارهای مصرف و مالی با افزایش تعاملات بین‎المللی به ویژه از طریق مناطق آزاد و ویژه
• وجود ظرفیت‌ها، زیرساخت ها و موقعیت جغرافیایی استراتژیک  فرودگاه بین المللی تبریز
• توان و امکان بهره گیری از زیرساخت‎های صنعتی، علمی، آموزشی و درمان و سلامت
• امکان بهره مندی از پتانسیل های گردشگری برای ایجاد ظرفیت‌های رشد و توسعه منطقه ای
• امکان بهره مندی از ظرفیت‌های توریسم سلامت، و گردشگری طبیعی
• ترمینال های بار مرزی
• ترمینال های بار بین المللی تبریز، سهلان، جلفا
• تنوع اکولوژیکی با با قابلیت های همزیستی محیط طبیعی و محیط وانسان ساخت
• وجود گستره های خالی از جمعیت و فعالیت با توان بارگذاری بر اساس پارادایم های زیست محیط محور مانند مناطق تپه ماهوری چاراویماق و جلگه های پست و یا شور دریاچه اورمیه
• قرارگیری قله ها و ارتفاعات مهم استان در چارچوب مناطق حفاظت شده زیستی مانند دامنه های سهند و سبلان و بزقوش
• موقعیت مناسب شهر تبریز به لحاظ موقعیت مرکزی در قلب استان و فاصله نسبتا مناسب با دیگر شهرهای استان
• توزیع مناسب شهرهای سطح ۳ در پهنه استان
• وجود مزیت رقابتی درتولید برخی محصولات کشاورزی
• برخورداری از زمین های مرغوب کشاورزی و حاصلخیز در چند منطقه راهبردی استان
• برخورداری از نسل جوان و تحصیلکرده و توانمند
• وجود نیروی انسانی مستعد و نسبتاً ماهر در بیشتر شهرهای بزرگ استان
• وجود زیرساخت‎های حمل و نقل ریلی و ۸ ایستگاه تشکیلاتی و ۱۶ ایستگاه مانوری
• وجود فرودگاه های بین المللی تبریز و سهند مراغه
• وجود شهرک ها و مناطق صنعتی متعدد در سطح شهرستان های استان
• وجود مناطق ویژه آزاد اقتصادی در سطح استان
• وجود منطقه  آزاد ارس به عنوان یکی از با ارزش ترین منطقه اقتصادی شمال غرب کشور
• وجود جاذبه های با ارزش طبیعی و مصنوع گردشگری در سطح شهرستان های استان
• وجود چشمه های آب معدنی و آب گرم
• وجود جاذبه های با ارزش تاریخی و فرهنگی متنوع در سطح شهرستان های استان
• وجود زیرساخت‎های فرا استانی مناسب برای صنعت گردشگری در عرصه ریلی و هوایی و جاده ای
• وجود معادن غنی و متنوع با ارزش  و فعال که استان را در سطح کشوری در رتبه های اول ذخایر معادن قرار می دهد.
• همچنین اجرا و اتمام برخی طرح‎ها و برنامه‎های زیرساختی زیر می‎تواند فرصت‌های آتی بزرگی برای استان در پی داشته باشد.
  • حفاظت حوزه های آبخیز و انجام طرح های مرتع داری و توسعه پوشش گیاهیطرح‎های توسعه صنایع پایین دستی بخش معدنطرح مصوب آزاد راه تبریز- بازرگان و مرند- جلفامصوبه احداث فرودگاه منطقه آزاد ارسخط ریلی دو خطه مصوب درحال تاسیس میانه – تبریزتدوین ضوابط و مقررات با هدف عدم توسعه محیط انسان ساخت در نواحی حفاظتی و ارتفاعات کوهستانی